Wóz taborowy wz.19
Nasz sympatyk kolega Antoni Niebrzydowski postanowił zbudować replikę wozu taborowego wz.19 .
Replika miała już swoją premierę w rekonstrukcji zdarzeń upamiętniających odbicie więzienia UB w Grajewie .
W pełnej krasie został zaprezentowany na IV Pikniku Militarnym w Ogrodniczkach .
Wóz taborowy wz.19 był pierwszym wozem taborowym polskiej konstrukcji. Używany był on aż do roku 1939 w różnych formacjach.
Oto opis tego wozu zaczerpnięty z Instrukcji Taborowej z 1930 roku.
Konstrukcja
Był to wóz rozworowy. Orczyca stała lub ruchoma, hamulec sanicowy. Wóz wz.19 składał się z podwozia i nadwozia. Podwozie składało się z części przedniej i tylnej, połączonych ze sobą przez rozworę. Część tylna podwozia składa się z osi i dwóch kół tylnych, progu, ławki z dwiema kłonicami, wideł oraz okucia.
Oś wykonano z żelaca zlewnego. Średnia osi o przekroju prostokątnym przechodzi po obu końcach w okrągłe tarcze czyli opory, w dalszym zaś ciągu w stożkowe czopy o okrągłym przekroju, mające na końcu po dwa pionowe otwory.
Na czopach osi są osadzone koła. Obwód koła, złożony z 6 odcinków czyli dzwon, jest połączony z częścią środkową koła czyli piastą za pomocą 12 szprych. Dzwono ma z jednego końca występ – czop, z drugiego zaś wgłębienie – wpust. Czop jednego dzwona jest wsadzony we wpust drugiego w ten sposób złożony całkowity obwód. Szprycha ma z jednego końca czop dzwonowy, z drugiego czop piastowy. Czopem piastowym osadzona jest w gnieździe piasty a czopem dzwonowym w gnieździe dzwona. Piasta, odpowiednio obtoczony, krótki a gruby wałek drewniany, ma wzdłuż swej osi wydrążony okrągły otwór, w którym osadzona jest żeliwna tuleja. Zwężone końce piasty wzmocnione są opaskami żelaznemi, zwanemi pierścieniami piastowemi, środkowa, grubsza jej część, z obu stron gniazd szprychowych, węższemi opaskami, zwanemi tradynkami. Obwód koła ściągnięty jest obręczą żelazną.
Przed spadaniem z osi chroni koło żelazna czapka, nałożona na czop osi i umocowana zapomocą motyczki z przetyczką. Przetyczka jest zabezpieczona przed wypadnięciem przez zatyczkę.
Na średnią osi jest nałożony wyżłobiony od spodu próg tylny, mający z wierzchu trzy wcięcia poprzeczne, dwa skrajne do osadzenia ramion wideł, środkowe zaś na rozworę. Wzdłuż progu jest nałożona ławka tylna, mająca od spodu odpowiednie do progu wcięcia poprzeczne. W obu końcach ławki, okutych opaskami, są wycięte skośne otwory do osadzenia kłonic. Oś, próg, widły i ławka są związane z sobą czterema ściągaczami ławki, a końce osi i progu ponadto dwoma ściągaczami progu.
Osadzone w ławce kłonice tylne stanowią oparcie dla boków skrzyni. Na górnych końcach kłonic umocowane są uchwyty luśniowe, przytrzymujące górne końce luśni. Luśnie są to pręty żelazne, wspierające kłonice. Dolny koniec luśni jest nałożony na koniec osi; okrągłe ucho luśni wchodzi na motyczkę między jej występ a przetyczkę.
Widły są wykonane z belki, do połowy rozciętej wzdłuż i rozgiętej w dwa ramiona. Ramiona są osadzone w skrajnych wcięciach progu i ławki. Połączenie wideł z osią wzmacniają dwa żelazne łączniki, przykręcone jednym końcem do trzona wideł, drugim zaś założone na ramiona ściągaczy progu. Trzon wideł ma od spodu wyżłobienie do przytrzymywania rozwory; na końcu zaopatrzony jest w sprężynę z zębem.
Rozwora łączy z sobą obie części podwozia. Jej koniec tylny osadzony jest w środkowem wcięciu progu i ławki; wysunięciu się zapobiega przetyczka rozwory. Poza tem połączona jest z tylną częścią podwozia zapomocą zwirki, t. j. żelaznej opaski, zachodzącej na sprężynę z zębem, umieszczoną na końcu trzona wideł. – Przedni koniec rozwory, okuty opaską, wsunięty jest między ramiona żelaznej kuny rozwory i umocowany ruchomo sworzniem kuny, zabezpieczonym przed wypadaniem przez zatyczkę. Dalsza część, t. zw. szyjka kuny, wpuszczona w środkowe wcięcie w górnej powierzchni progu przedniego, jest przymocowana do niego sworzniem skrętu.
Podwozia część przednia składa się z osi, dwóch kół (przednich), progu, ławki, śnic z podymą, kierownika z dwiema kłonicami, orczycy z orczykami, dyszla oraz okucia.
Oś przednia nie różni się od tylnej. Koła mają mniejszą średnicę. Czapki utrzymywane są na czopach osi zapomocą odmiennych przetyczek z główką; główkę stanowi okrągła płytka do oparcia stopy przy wsiadaniu.
Średnia osi jest okryta z wierzchu progiem przednim. W środkowem wcięciu progu umocowana jest sworzniem skrętu kuna rozwory; wcięcie to jest zabezpieczone przed wycieraniem przez okucie z blachy. We wcięciach bocznych są osadzone śnice. Na śnice jest nałożona odpowiedniemi wcięciami ławka przednia. Związanie osi, progu i ławki jest takie same, jak w tylnej części podwozia. Tylne końce śnic złączone są podymą, okutą z wierzchu blachą. Podyma opiera się górną swą powierzchnią o przechodzącą ponad nią rozworę, usztywniając w ten sposób całe podwozie w kierunku pionowym. Przednie końce śnie uchwycone są w opaskę oraz w dwie kuny wpustu dyszlowego, Do śnic przykręcone są żelazne łuki zwrotnic, oparte w środku na ławce. Śnice wraz z podymą tworzą trójkąt, którego wierzchołkiem jest wpust dyszlowy a podstawą podyma.
Na ławce przedniej leży kierownik, który w skośnych otworach na obu końcach, okutych opaskami, ma osadzone kłonice przednie, wzmocnione z zewnątrz żelaznemi podpórkami zamiast luśni. W czasie zmiany kierunku (skrętu przedniej części podwozia) ma kierownik, pozostający w miejscu, oparcie na łukach zwrotnic. Kierownik przymocowany jest ruchomo do ławki i progu sworzniem skrętu, przepuszczonym pionowo przez kierownik, ławkę, szyjkę kuny rozwory i ucho do sworznia, przykręcone do progu.
Pierwszą od strony dyszla kuną wpustu dyszlowego przytwierdzona jest do śnic orczyca stała. Końce jej są przymocowane ponadto do ściągaczy progu dwoma prętami żelaznemi, t. zw. ciągłami (pojedyńczymi). Koniec każdego ciągła, osadzony w orczycy, jest wygięty w półokrągłe ucho do orczyka. O ile orczyca jest ruchoma, zawiesza się ją pod wpustem dyszlowym na haku do orczycy, przytwierdzonym do pierwszej od strony dyszla kuny wpustu dyszlowego. W uchach orczycy zawieszone są orczyki. Końce orczyków mają wcięcia do założenia postronków.
Dyszel jest to drąg długości około 3,5 m. Grubszy jego koniec, czworokątnie obciosany, wsuwa się we wpust dyszlowy, umocowując go w kunie wpustu zapomocą przetyczki dyszla. Przedni koniec dyszla ma okucie z blachy. Dolna część przedniego okucia dyszla kończy się hakiem doprzęgowym, a u spodu wygięta jest w występ, który wraz z osadzonym w górnej części okucia lonikiem stanowi oparcie dla ogniwa dyszlowego naszelnika.
Nadwozie stanowi skrzynia długości ogólnej 300 cm, długości użytecznej (t. j. od kozła do zasuwy) 240 cm, szerokości górą 85 cm a dołem 57 cm, wysokości 60 cm. Składa się z dwóch boków, dennicy z podnóżem, kozła i zasuwy.
Bok skrzyni jest drabinką, poszytą od wewnątrz deskami, a składa się z dwóch drągów, górnego i dolnego, połączonych z sobą siedmioma sponami oraz związanych dwoma ściągaczami boków. W poszyciu są wycięcia do uwiązania płachty.
Dennica oraz zasuwa są wykonane z desek, połączonych poprzeczkami. Przód dennicy tworzy ukośne podnóże kozła; ztyłu przytwierdzone są uchwyty do koła zapasowego.
Kozioł jest to skrzynka o przekroju wnętrza skrzyni wozu, szerokości 25 cm, z otwieranem wgórę wiekiem. Kozioł służy za siedzenie woźnicy; wewnątrz pomieszcza się przedmioty dodatkowe i przybory końskie. Zasuwa i kozioł mogą być wyjmowane.
Górne drągi skrzyni, okute na końcach opaskami, usztywnione są między sobą dwoma ściągaczami skrzyni, przednim i tylnym. Dolne drągi związane są w środku ściągaczem z rączką. Do drągów górnych są przymocowane po dwa ucha do kłonic i po cztery ucha do pałąków pod płachtę.
Skrzynię nakłada się na podwozie, wsuwając końce kłonic (przednich i tylnych) w ucha do kłonic. W celu uniknięcia zbytniego rozpędu wozu (zwłaszcza silnie obciążonego) na znaczniejszych spadach drogi służy hamulec. Jest nim żelazna sanica na łańcuchu odpowiedniej długości, przytwierdzonym do trzona wideł. Sanica składa się z podeszwy i dwóch niskich boków. W razie potrzeby podkłada się ją pod jedno z kół, unieruchamiając je.
Wyposażenie – Wóz taborowy wz.19
Wyposażenie wozu. Na całkowite wyposażenie wozu taborowego składa się: wyposażenie jednostkowe i wyposażenie zbiorowe. Pod wyposażeniem jednostkowem rozumieć należy przedmioty, należące do każdego poszczególnego wozu; pod wyposażeniem zbiorowem natomiast te przedmioty, które należą do większego, ilościowo ściśle określonego zespołu wozów.
Do wyposażenia wozu taborowego wz. 19 należy w zasadzie sprzęt następujący:
– taborowy: płachta na wóz, pałąki pod płachtę, linka do płachty, sznurek pomocniczy, linka pomocnicza, puszka na smar, latarnia wozowa,
– jako części zapasowe: czapka na oś, motyczka z przetyczką, przetyczka z główką, zatyczki, pałąk pod płachtę, orczyk, orczyca, dyszel, koło
przednie, koło tylne
– saperski: łopata, oskard, topór, piła.
Skład wyposażenia określają ogłaszane okresowo tabele należności.
Płachta na wóz nakrywa ładunek i chroni go od kurzu oraz wpływów atmosferycznych. Wykonana jest z brezentu. Wzdłuż boków są otwory, obramowane metalowemi pierścieniami, do przewleczenia linki. – Nie wszystkie płachty, używane obecnie, są ściśle dostosowane do wozu taborowego wz. 19; mogą też różnić się szczegółami wykonania (obręby zamiast otworów z pierścieniami).
Pałąki pod płachtę podtrzymują nad skrzynią wozu rozpostartą płachtę. Są to pałąkowato wygięte, drewniane listewki, osadzane końcami w ucha do pałąków (przy górnych drągach skrzyni). Do ustalenia w uchach zaopatrzone są w sprężynki.
Linka do płachty, długości 8 m, z uchem na końcu, służy do przywiązania płachty do skrzyni wozu.
Sznurek pomocniczy, długości 5 m, służy do powiązania i usztywnienia założonych pałąków pod płachtę.
Puszka na smar jest to okrągła puszka blaszana, zamykana szczelnie zapomocą wieczka na zawiasach. Na wieczku znajduje się ruchome ucho. Pojemność około 1 kg.
Latarnia wozowa przeznaczona jest do oświetlenia stajni, wagonu kolejowego lub drogi.
Wóz taborowy wz.19 – podstawowe dane
Rozstaw kół: 110 cm
Rozstaw osi: 225 cm
Długość osi: 140 cm
Średnica kół przednich: 80 cm
Średnica kół tylnych: 110 cm
Ciężar własny: 380 kg
Pojemność: 1 m3
Nośność: 600 kg
Kąt zwrotności: 30 stopni
Kąt
giętkości w dyszli w górę: 15 stopni
Kąt giętkości w dyszlu w dół: 0 stopni.
Źródła
'Instrukcja Taborowa’, Warszawa 1930r.
Wszelkie informacje o wz.19: www.lucznictwokonne.pl
SPONSORZY